kuramı bilişsel gelişim konusuna açıklık getiren, çocuk ve ergenlerin zihinsel süreçlerini tanımlayan oldukça etkileyici bir kuramdır. Piaget’ye göre çocuk, çevresini inceleyen aktif bir araştırmacı gibidir. Çocuğun gözlediği her şey, her uyaran zihninde bir şema oluşturur. Şema, bireyin çevresindeki dünyayı anlamak ve anlamlandırmak için geliştirdiği bir bilişsel yapı, yeni edinilen bilgilerin yerleşeceği bir çerçevedir ve Piaget’nin kuramının ana unsurudur. Özümleme, çocuğun karşılaştığı yeni uyaranları sahip olduğu bir şemaya uygun görüp yerleştirmesidir. Daha önce topla oynamış bir bebek portakalla ilk karşılaştığında onu top olarak görecek, onunla oynayacaktır. Kuramın diğer kavramlarından biri olan uyum ise çocuğun mevcut şemasını değiştirip yerine daha uygun olanı geliştirmesidir. Portakalın artık bir top olmadığını, onunla oynanmayacağını öğrenen çocuğun portakal için farklı bir şema geliştirmesi uyuma bir örnektir. Şemayla ilgili son kavram olan dengeleme, çatışan durumlar karşısında yeni düşünme yolları geliştirmedir.

BİLİŞSEL GELİŞİM DÖNEMLERİ:
Piaget doğumdan ergenliğin bitimine kadar uzanan yaşları belli özelliklerine göre 4 ana döneme ayırmıştır. Bilişsel gelişim kademeli şekilde olmaktadır ve çocuk bir dönemden diğer döneme geçmek için, içinde bulunduğu dönemin gelişimsel özelliklerini tamamlamak zorundadır.

DUYUSAL MOTOR DÖNEMİ (0-2 YAŞ):
Refleks Aşaması (0-2 Ay):
Bu dönemde bebek yoğun refleks yaşantı içindedir. En temel refleksi emmedir. Bu dönemin sonlarına doğru biberonun veya memenin görüntüsü bile emme refleksi gösteresine yol açar.

Birinci Döner Tepkiler Aşaması (2-4 Ay):
Bebeğin şemaları koordine biçimde çalışır. Algılanan sese doğru başını çeviren bebek aynı zamanda gözleriyle de sesin kaynağını arar. Yakalama şeması da emme şemasıyla birlikte görülür, bebek eliyle tuttuğu her şeyi emmeye çalışır.

İkinci Döner Tepkiler Aşaması (4-8 Ay):
Çok genel bir biçimde sebep-sonuç ilişkisi kurar. Örneğin çıngırağını salladığında ses çıktığını kavrayabilir ve bu davranışı döner tepkiler şekilde tekrarlar. “Nesne sürekliliği”, yani görüntüden kaybolan nesnelerin kaybolmadığı fakat gizlendiği fikrinin varlığı bu dönemin sonlarında ilkel bir düzeyde gözlenmiştir.

Dördüncü Alt Aşama (8-12 Ay):
Bebek amaca yönelik davranışlar sergiler. “Oyun” kavramı önem kazanmaya başlar.

Beşinci Alt Aşama (12-18 Ay):
Bu dönemde bebek gördüğü nesneleri yoklar, keşfeder. Nesne sürekliliği daha olgunlaşmış bir düzeydedir.

Altıncı Alt Aşama (18-24 Ay):
Şemalar genelleşmiştir. Nesneleri temsili ve sembolik olarak kullanır. Örneğin kibrit kutusunu hem araba hem de uçak olarak oyunlarında kullanabilir. Çocuk bu dönemde konuşmaya ve söylenenleri anlamaya başlar. Canlı cansız varlıkları taklit etme bu aşamada daha karakteristik görülür.

İŞLEM ÖNCESİ DÖNEM (2-7 YAŞ):
Kavramsal Dönem (2-4 Yaş):
Tek boyutlu düşünme, yani tek bir özelliği baz alıp düşünme bu dönemde çok tipiktir. En bariz özellik ise benmerkezciliktir. Kavramsal dönemdeki çocuk olaylara başkasının açısından bakamaz. Olayları değerlendirme şekli kendi bakış açısıyla sınırlıdır. Bu dönemde “tersine dönüştürebilme” kavramı henüz gelişmemiştir. Yani çocuk 3+1=4 ve 4-1=3 gibi ters eşitlikleri kavrayamaz.

Sezgisel Dönem (4-7 Yaş):
Bu aşamada çocuk giderek daha karmaşık durumları deneyerek düşünmeye başlar. Çocukta hala tek boyutlu düşünce yapısı hakimdir. Nesnelerin çoklu sınıflandırılmasını yapamazlar. Sayı korunumunu (parçaların sıralanışı değişse bile sayıları aynı kaldığının anlaşılması) kavradığı görülür.

SOMUT İŞLEMSEL DÖNEM (6/7-11/12 YAŞ):
Çocuğun okula başlamasıyla eşzamanlıdır. Çocuk bu dönemde nesneleri büyüklük, renk, şekillerine göre sınıflandırabilir. Mantıksal düşünce sistemi gelişmiştir, somutlaştırılmış problemleri çözebilir. Mecaz anlama yeteneği henüz gelişmemiştir. Kavramlardaki gizli anlamları çözemeyebilir. Adalet, özgürlük, eşitlik gibi soyut kelimelerin manasını tam kavrayamaz. Dünyayı erişkin bir kişinin bakış açısından değerlendirmeye başlar. Sıvı korunumu (bir kaptaki sıvının farklı boyuttaki bir kaba konulduğunda miktarının değişmediğinin kavranması) ve madde korunumu kavramları (maddenin şekli değiştirilse bile miktarının aynı kaldığının kavranması) kazanılmıştır.

SOYUT İŞLEMSEL DÖNEM (11/12 YAŞ ÜSTÜ):
Çocukta mantık çerçevesinde düşünme yeteneği gelişmiştir. Soyut problemler çözülebilir, kelimelerdeki gizli anlamlar kavranabilir. Mecazi sözler bu dönemde ergenin ilgi odağındadır. Mizah, espri anlayışı erişkin bireyin düzeyine ulaşmıştır. Mevcut kuralların, prensiplerin ötesinde; kendine özgü prensipler geliştirip başkalarından bağımsız özgün kurallarını oluşturabilir.